Türk Halk İnanışları, Mitoloji ve Şifa
Anahtar Kelimeler:
mitoloji, halk inanışı, din, şifa, inançÖzet
Mitoloji’nin ne olduğu meselesi, Sosyal bilimlerin ana tartışma konusu olan uçsuz bucaksız bir alandır. Konu ile ilgili farklı alanlardan pek çok ilim adamı çalışmalar yapmıştır. Bazı araştırmacılar mitleri anlamsız bulurken bazıları da içlerinden çıktıkları toplumu tanıma açısından gerekli olduğunu belirtmişlerdir. Mitoloji ile tartışılan temel konu ise gerçekliğinin ne kadar olduğudur. Mitler içlerinden çıktıkları toplumları yansıtmaktadır. Bu yönüyle anlamsız hikâyeler olarak görülmesindense kültürel bir olgu olarak incelenmelidir. Çünkü bir toplumu oluşturan temel mihenk taşlarından en önemlisi kültürel boyutudur.
Mitoloji daha genel anlamda bir toplumun inanç sistemi, kültürün en önemli koruyucu ve oluşturucularından birisidir. Toplum, inanç sistemi ile hayatını maddi ve manevi anlamda şekillendirir. Bunlar bazen belli cisimleri ya da zamanları, bazen de belli ritüelleri kutsallaştırma şeklinde ortaya çıkabilmektedir. İnsanlar kutsallaştırdıkları her şeye saygı göstermeye başlar ve onun etrafında belli ritüeller geliştirmeye başlarlar. Bazen geliştirilen bu davranış şekilleri o toplumun veya bireyin benimsediği dine uygun olabilmekte ya da bu durumun zıddı olarak da ortaya çıkabilmektedir.
Halk inanışları kavram olarak bireysel ve toplumsal olarak kabul edilen dinin dışındaki inanış biçimleridir. Birden fazla sebepten ortaya çıkabilmektedirler. Tarihsel olarak yaşanan bir olay veya tarihte yaşamış önemli bir kişinin eylemi sonucu kullanılan nesne veya kişi vb. Toplum içerisinde halk inanışları denilen davranış biçimlerine bakıldığı zaman mitolojiye yönelik pek çok etkileşim olduğu görülecektir. Tarihte büyük medeniyetler kurmuş toplum ve devletlerden tutun en ilkel toplumlara kadar her toplumda halk inanışları mevcuttur. Günümüzde de gelişmiş olarak kabul edilen devletlerin vatandaşlarından geri kalmış denilen ülkelerin vatandaşlarına kadar her toplumda halk inanışları vardır. Bu da halk inanışlarının kabul edilme oranı faklı olsa bile her eğitim seviyesinden insanların kabul ettiği gerçeğini önümüze koymaktadır.
Toplumsal hayatla ilgili olarak bizlere en çok fikir veren ve pratik hayatta sürekli karşımıza çıkan konu ise insan sağlığıdır. İnsan sağlığı halk inanışlarını konusunun en temel ve önemli alanıdır. Çünkü konu ile ilgili uygulamalara bakıldığı zaman maddi ya da manevi anlamdaki sıkıntılar halk bilimi anlamında halk hekimliği ile de çözülmeye çalışılmıştır. Çözüm yolları ise tarihte yaşanılan olaylardan veya inanılan dinin temel hareket noktalarından ve kutsallarından esinlenilerek gerçekleştirilmiştir. Ayrıca eylemleri gerçekleştiren kişilere kutsallık yüklenmiş onların sıra dışı olan bu özellikleri ile insanları sağlık ile ilgili sıkıntılardan kurtardığına inanılmıştır. Kimi zaman ise “ocakcılık” denilen sağlık uygulamalarının büyücülüğe dönüştüğü de görülmektedir.
Türk halk inanışları, mitoloji ve şifa kavramları birbirleri ile ayırt edilemez parçalardır. Bu yüzden kavram olarak bahsettiğimiz bu üç kavramın incelenmesin uygun olacaktır. Bu nedenle makalede halk inanışları, mitoloji ve şifa kavramları incelenecek fenomenolojik olarak yorumlanacaktır.
Referanslar
“Folklor ve Mitoloji”, çev. Umay Günay, Milli Folklor, 16, Kış 1992.
Albayrak, Ali, “Mitolojinin Dini Hayattaki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Dini Araştırmalar Dergisi, X (54), 2017.
Arslan, Mustafa, “Halk Arasındaki Yaygın İnanışların Oluşumuna Etki Eden Tarihsel ve Psiko-Sosyal Faktörler”, Diyanet İlmi Dergi, 40 (3), Temmuz-Ağustos-Eylül, 2004.
Ay, Göktan, Folklor Halk Bilimi Genel Bilgiler Oyun Müzik, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1999.
Aydın, Suavi, “Halk Bilimi Sözlü Anlatımları”, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Projesi Portalı Projesi, Ankara, Ekim-2009.
Azar, Birol, Sözlü Kültür ve Tarihî Gerçek ve Saltuknâme Örneği, TÜBAR, 21, Bahar 2007.
Baki Adam, “Din Hakkında Genel Bilgiler”, Dinler Tarihi El Kitabı, Ed: Baki Adam, Grafiker Yayınları, Ankara, 2015.
Balcı, Musa, Taşa Kazınmış Sözler İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2016, 21.
Batuk, Cengiz, “Mit, Tarih ve Gerçeklik Sorunu”, Milel ve Nihal Dergisi, VI(1), Ocak-Nisan, 2009.
Bayat, Fuzuli, Mitolojiye Giriş, Ötüken Yayınları, 2. Bsk, İstanbul, 2007.
Bayatlı, Necdet Yaşar, “Irak-Diyale İlinin Hanekin İlçesinde Ziyaret Yerleri (Kutsal Mekânlar) ve Yerler Etrafında Oluşan İnanç ve pratiklerde Eski Türk İnançlarının İzleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, 2010.
Bole, Kees W., “MYTH”, Encyclopedia of Religion, Second Edition, 1987 and 2005, LindsayJones, Editor in Chief, London, c. IX, 6359.
Bonnefoy, Yves Antik Dünyada ve Gelenksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, Türkçe Çeviri Editörü: Levent Yılmaz, Alfa Yayıncılık, c. I, İstanbul 2018.
Buhari, Ebû Abdillah Muhammed İbn İsmaîl, Sahih-i Buhâri ve Tercemesi, Müt. Mehmed Sofuoğlu, c. I-XVI, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1987.
Bulut, Meryem, “Mardin’de Albastıdan Korunma Biçimleri”, Folklor/Edebiyat Dergisi, 16 (64), 2010/4.
Campbell, Joseph, İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri, çev: Kudret Emiroğlu, İmge Kitapevi, Ankara, 1992.
Campbell, Joseph, Yaratıcı Mitoloji Tanrının Maskeleri, Çev: Kudret Emiroğlu, İmge Kitapevi, Ankara, 1994.
Challaye, Fêlıcıen, Dinler Tarihi, çev. Samih Tiryakioğlu, Varlık Yayınevi, İstanbul, 1960.
Dundes, Alan, “Halk Kimdir”, çev: Metin Ekici, Milli Folklor, 37, Bahar 1998.
Dundes, Alan, F. Gülay Mirzaoğlu, “Folklor Nedir”, Milli Folklor, 36, Kış-1997.
Eliade, Mircea Dinler Tarihine Giriş, Çev: Lale Aslan, Kabalcı Yayınevi, 1. Bsk, İstanbul, 2003.
Eliade, Mircea Mitlerin Özellikleri, Simavi Yay, Ter: Sema Rifat, İstanbul, 1993.
Erdem, Cem, “Sözlü Tarih ve Kültür Açısından İmam-Rıza Ocağı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 66, 2013.
Eren, Metin, “Halk İnançları Çalışmalarına Teorik ve Metodolojik Yaklaşımlar”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 2013, 17 (3).
Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Halk İnanışlarına Giriş”, Halk İnanışları El Kitabı, Ed: Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu, Grafiker Yayınları, Ankara 2017.
Eroğlu, Türker, “Folklor ve Halk Terimleri Üzerine”, Milli Folklor, 5, Bahar, 1990.
Estin, Colette, Helene Laporte, Yunan ve Roma Mitolojisi, çev. Musa Eran, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 25. Bsk., Ankara 2008.
Gölcük, Şerafettin, “Esatir”, DİA, İstanbul, 1995, c. XI.
Güç, Ahmet, “Kur’ân’da Kutsallık Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX (9), Bursa, 2000.
Gültepe, Necati, Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında, Resse Yayınları, 2. Bsk, İstanbul, 2015.
Gündüz, Şinasi, “ Kutsal Hakkında Konuşmak; Dini Söylemde Mitos”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 6 (1), Ocak- Nisan 2009.
Gündüz, Şinasi, “Batıl İnanç”, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara, 1998.
Halefullah, Muhammed Ahmed, Kur’ân’da Anlatım Sanatı el-Fennu’l-Kasasi, çev: Şaban Karataş, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2012.
Hooke, Samuel Henry, Ortadoğu Mitolojisi, Çev: Alâeddin Şenel, İmge Yayınları, Bsk. Ankara, 2002
İbn-i Manzur, Lisanu’lArab, Daru’adr, Beyrut, c.XV.
Kılıç, Cevdet, “ Sistematik Düşünce Öncesi Mitoloji, Büyü ve Dinler’de Varlık Düşüncesi”, Fırat Ümiversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:1 (2008).
Kur’an Yolu Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Kutsal Kitap Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul.
Küçük, Abdurrahman, “Türkiye’de Dinler Tarihi Sahasında Yapılacak Çalışmalar Üzerine Düşünceler”, Türkiye 1. Dinler Tarihi Araştırmalar Sempozyumu, Samsun, 1992.
Küçük, Abdurrahman, Günay Tümer, Mehmet Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara, 2009.
Laporte, Helene, Yunan ve Roma Mitolojisi, çev. Musa Eran, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 25. Bsk., Ankara, 2008.
Okuyan, Mehmet, Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân-ı Kerim Sözlüğü, Düşün Yayınları, 3. Bsk, İstanbul, 2015.
Önal, Sema, “Mitoloji Bir Bilim midir”, Artuklu Akademi Günleri Bilim Tarihi ve Sempozyumu Günleri (27-28-29 Kasım-2015), Mardin Artukulu Üniversitesi Yayınları, Mardin, 2016.
Örnek, Sedat Veyis, Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2.Bsk, Ankara, 2000.
Özdemir, Kadirhan, Türkiya’deki Halk Bilimi Çalışmaları ve Bunlarda Kullanılan Kuram Yöntem ve Teknikler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş, 2017.
Özkan, Ali Rafet, “Mitoloji ve Din İlişkisi”, Ekev Akademi Dergisi, 6(11), Kış 2002.
Polat, Kemal, “Kırgız Halk Dindarlığında Dua Fenomeni”, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu, 31 Mayıs- Haziran, Ed: İsmail Hakkı Göksoy, Nejdet Durak, SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, Isparta 2007.
Polat, Kemal, “Modern Çağda Yaşayan Hurafeler”, Halk İnanışları El Kitabı, Ed. Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu, Grafiker Yayınları, Ankara, 2017.
Polat, Kemal, “Türkiye’de Dinler Tarihi Sahasında Yapılan Alan Araştırmaları Üzerine Bazı Düşünceler”, Dinler Tarihi Araştırmaları-VII Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği) Sempozyum (4-6 Aralık), Ed. Ali İsra Güngör, Asife Ünal, Hüsamettin Karataş, Yasin Meral, Dilek Özbey, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2010.
Polat, Kemal, Beşikten Mezara Kırgız Türkleri’nde Gelenek ve İnanışlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2005.
Schimmel, Annemarie, Dinler Tarihine Giriş, Kırkambar Yaınları, İstanbul, 1999.
Sokolov Yuri M., Folklor: Tarih ve Kuram, Çev: Yerke Özer, Geleneksel Yayınları, Ankara 2009.
Tan, Nail, “Türkiye’de Halk Bilimi Çalışmalarının 100. Yılını Kutlarken”, Folklor/Edebiyat, 9(75), 2013/3.
Tan, Nail, Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, Deniz Kızları Yayınları, 7. Bsk.,İstanbul, 2008.
Tanyu, Hikmet, “Dini Folklor veya Dini-Manevi Halk İnançlarının Çeşit ve Mahiyeti Üzerinde Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXI.
Taşpınar, İsmail, “Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta Tıp”, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, Aralık-Ocak-Şubat, 2016-2017, Kış, (41).
Tezokur, M. Hadi, “Mitoloji”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX (2), Diyarbakır, 2007.
Toplamacıoğlu, Mehmet, Karşılaştırmalı Dinler Tarihi, Güneş Matbaacılık, Ankara 1966.
Üçüncü, Kemal, “Sözlü Kültür Bağlamında Edebi Metin Olarak Otman Baba Vilayetnamesi”, Bilig, Kış-2004.
Ünal, Mustafa, “Halk Dini Verilerinin Fenomenolojik Yöntemle İncelenmesi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, 5, Elazığ, 2000.
Ünal, Mustafa, Din Fenomenolojisi Tarihçe Yöntem Uygulama, Geçit Yayınevi, Kayseri 1999.
Yerinde, Adem, “Şifa”, DİA, C.XXXIX
Watt, W. Montgomery, Moden Dünyada İslam Vahyi, Çev: Mehmet s. Aydın, Hülbe Yayınları, Ankara, 1982.
www.tdk.gov.tr, “Halk”, (Erişim Tarihi: 09.08.2018).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 DARUŞŞİFA - İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 