Beytülhikme Anlatısı Üzerine Bir Tematik Analiz: Tarihin İnşası

Özet

Bu çalışma, İslam bilim ve medeniyet tarihi anlatılarında önemli bir yere sahip olan Beytülhikme kurumunu incelemektedir. Abbasiler Dönemi’ne ait bu kurum, çoğu zaman dönemin tercüme hareketiyle birlikte ele alınmakta ve literatürde yoğun anlatılarla temsil edilmektedir. Ancak tarihî kaynaklarda yer alan sınırlı bilgilere rağmen kurum hakkında sunulan kapsamlı ve detaylı anlatılar, ciddi bir problem alanı oluşturmaktadır. Beytülhikme'ye dair bazı anlatıların veri temeli zayıf olmasına rağmen tekrarlandığı ve kabul gördüğü gözlemlenmektedir. Bu durum, tarihî bilginin nesnel gerçeklik değeri ile anlatı düzeyindeki inşası arasındaki ilişkiyi sorgulamayı gerektirmektedir.

Bu bağlamda araştırma, modern Türkçe literatürde Beytülhikme’nin nasıl anlatıldığını ve bunların hangi tarihsel ve epistemolojik yaklaşımlarla şekillendiğini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nitel yöntem benimsenmiş ve veriler tematik analiz yoluyla değerlendirilmiştir. Örneklem olarak, 2015–2024 yılları arasında Türkiye’de yazılmış altı yüksek lisans tezi seçilmiştir.

Analiz sonucunda üç anlatı kategorisi tespit edilmiştir: bilim-sever aktör anlatısı, kurumsal kapasite anlatısı ve medeniyet misyonu anlatısı. Bu anlatılar, tarihin inşası teması etrafında birleşmekte ve tarihî olguların belirli ideolojik ve metodolojik çerçevelerle sunulduğunu göstermektedir. Bulgular, araştırmacıların tarihsel gerçekliği nesnel bir bütünlük içinde kurma çabalarının, pozitivist tarih anlayışına yakın bir yaklaşımı benimsediğini ortaya koymaktadır. Bu çalışma, geçmişin anlatıya dönüştürülmesi süreci üzerine eleştirel bir değerlendirme sunmakta; çokça incelenmiş tarihsel bir kurumu merkeze alarak, parçalı kaynaklardan kapsamlı tarih anlatıları inşa etmenin imkânını ve barındırdığı riskleri tartışmaya açmaktadır.