XIII. Yüzyılda Şam’da İnşa Edilen Üç Tıp Medresesi: Dahvâriyye, Lebbûdiyye, Düneysiriyye

Yazarlar

  • İsa Yavuz Hitit İlahiyat

Anahtar Kelimeler:

islam tıbbı, medrese, tıp eğitimi, sağlık, hastane

Özet

XIII. yüzyılda Şam, İslam dünyasının yıldızı parlayan en önemli ilim merkeziydi. Ulema, Haçlı seferleri ve Moğol istilası sonucunda doğudan ve batıdan akın akın Suriye bölgesine gelerek ilmi hayatın canlanmasında ve yeni medreselerin inşasında önemli rol oynamaktaydı. Bu dönemde çeşitli ilim dallarında temayüz etmiş birçok alimin yetişmesi Şam’ı ilmi hareketler bakımından önemli bir konuma getirdi. Din, siyaset ve düşünce alanında önemli etkiler bırakan eserler kaleme alındı. Yapılan çalışmalar fıkıh, hadis, tefsir gibi sadece dini ilimler ile sınırlı kalmamış; tıp, riyaziyyat, hendese gibi hemen hemen her ilim sahasında çağın ileri düzeylerinde eserler te’lif edilmiştir. Bu yüzyılda Suriye’ye hâkim olan iktidarların güvenliği sağlaması ve ilim tahsili için uygun ortamları oluşturması, akli ve nakli ilimlerde ilerleme kaydetmesini sağlamıştır. Diğer birçok ilim dalında olduğu gibi tıp ilmi de rağbet gören himaye edilen ilim dalları arasındaydı. Ferasetli yöneticilerin tıp ilmini ve hekimleri maddî ve manevî yönden desteklemelerinin yanında İslam dünyasını kasıp kavuran Haçlı ve Moğol saldırılarının da etkisiyle tıp bilimine ilgi ve ihtiyaç oldukça artmış; sonuçta sağlık eğitimi ve öğretimi tarihinde teorik ve pratik alanda ciddi sıçramalar kaydedilmiştir. Gerek ilim irfanın geniş bölgelere yayılmasında gerek bu eserlerin yazılmasında hiç kuşkusuz medreselerin etkisi büyüktür. Selçuklular zamanında kurulmaya başlanan medreseler Atabekler döneminde gelişmeye devam etmiştir. İlk defa Şam’da Atabey Nureddin Zengi ile birlikte Dâru’l-hadis, Dâru’l-fıkıh gibi müstakil ilim medreseleri inşa edilmeye başlamıştır. İnşa edilen müstakil ilim medreseleri sadece dini ilimler alanında sınırlı kalmayarak akli ilimler alanında da Dâru’l-hendese, Dâru’t-tıp gibi pek çok medreseler inşa edilerek devam etmiştir. Bu çalışmamızda haklarında yeterli bir çalışma bulunmayan, sadece tıp derslerinin okutulması için Şam’da inşa edilen, İslam tarihinin ilk tıp medreseleri olan Dahvâriyye, Lebbûdiyye ve Düneysiriyye isimli üç tıp medresesi ele alınıp incelenmiştir ve bunların kurucularından bahsedilmiştir.

Referanslar

Ababena, Selim. Mu’cemü ‘Alami’t-Tıp el-Arabi ve’l-İslami. Ürdün: Daru’l-Beyruni, 2012.

Ahmed İsa. Tarihu’l-Bimaristanat fi’l-İslam. Beyrut, 2. Baskı., 1981.

Bakır, Abdulhalik. “Türk-İslam Dünyasının Geç Dönemlerinde Tıp Kültürü ve Çalışmaları”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 3 (19 Aralık 2018), 11-61.

Bakkal, Ali. “İslâm Tarihinde Tıp Eğitimi Nasıl Verilirdi?” Tevilat 2/2 (31 Aralık 2021), 163-189. https://doi.org/10.53352/tevilat.1034226

Basuğuy, Bedrettin. Selahaddin-i Eyyûbî Devrinde İlmî Faaliyetler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.

Bayat, Ali Haydar. “İbnü’s-Süveydî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/213-214. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.

Beken, Ahmet. “Müstansıriyye Medresesi’nde (631/1233-34) Eğitim-Öğretim Faaliyetleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 16/2 (27 Aralık 2016), 309-337.

Beksaç, Engin. “Nûreddin Zengî Bîmâristanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/262-263. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.

Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kes̱îr; Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.

Durusoy, Ali. “Fahreddin el-Mardînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/86-87. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.

Hitti, Philip Khûri. Siyâsi ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. bsk., 1990.

İbn Ebî Uṣaybiʿa, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. el-Ḳâsım. ʿUyûnu’l-Enbâʾ fî Ṭabaḳâti’l-Eṭıbbâʾ. thk. Nizâr Rıḍâ. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.

İbn Faḍlillâh el-ʿUmerî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Faḍlullâh el-Ḳureşî el-ʿAdevî Şihâbuddîn. Mesâliku’l-ʾEbṣâr fî Memâliki’l-ʾEmṣâr. 27 Cilt. Abu Dabi: el-Mecmeʿu’s̱-S̱eḳâfî, 1423.

İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muhammed. ed-Dureru’l-Kâmine fî Aʿyâni’l-Mieti’s̱-S̱âmine. thk. Muḥammed ʿAbdulmuʿîd Ḍân. 6 Cilt. Haydarabad: Meclisu Dâirati’l-Maʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1392/1972.

İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1407/1986.

İbn Şâkir el-Ketbî, Muḥammed b. Şâkir b. Aḥmed b. ʿAbdurraḥmân b. Şâkir Ṣalâḥuddîn. Fevâtu’l-Vefeyât. thk. İḥsân ʿAbbâs. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1973-74.

İbn Tağrîberdî, Ebû’l-Meḥâsın Yûsuf b. Tağrîberdî b. ʿAbdullâh. en-Nucûmu’z-Zâhira fî Mulûki Mıṣr ve’l-Ḳâhira. 16 Cilt. Mısır: Vezâratu’s̱-S̱eḳâfe ve’l-İrşâdi’l-Ḳavmî; Dâru’l-Kutub, ts.

İbn ʿAsâkir, Ebû’l-Ḳâsım ʿAlî b. el-Ḥasen. Târîḫu Dimeşḳ. thk. ʿAmr b. Ğurâme el-ʿUmrevî. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.

İbnü’l-Verdi, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî. Tetimmetü’l-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer (Târîḫu İbni’l-Verdî). Beyrut: Daru’l-Kütüb el-‘İlmiyye, 1996.

İnce, Fatma. “Ortaçağ’da İslâm/Türk-İslâm Tıbbının Parlak Bir Mümessili: Nûreddin Hastanesi”. Journal of Islamicjerusalem Studies 18/3 (31 Aralık 2018), 69-90. https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.494295

İzgi, Cevat. “İbnü’l-Lebbûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/122. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.

Kaçar, Yasemin. Bahri Memlük Devletinin Eğitim Sistemi ve Medreseler. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.

Kaya, Mahmut. “Abdüllatîf el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/254-255. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.

Kaya, Mahmut. “İbn Ebû Usaybia”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/445-446. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.

Kaya, Mahmut. “İbnü’l-Baytâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/526-527. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.

Kırbıyık, Kasım. “Dahvâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.

Maḳrîzî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAlî el-Ḥuseynî. el-Mevâʿiẓ ve’l-İʿtibâr bi Ẕikri’l-Ḫıṭaṭ ve’l-ʾÂs̱âr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418.

Maḳrîzî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAlî el-Ḥuseynî. es-Sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. thk. Muḥammed ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.

Nuveyrî, Şihâbu’d-Dîn Aḥmed b. ʿAbdilvahhâb b. Muḥammed b. ʿAbdiddâîm el-Ḳureşî et-Teymî el-Bekrî en-Nuveyrî en-. Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Ves̱âîḳu’l-Ḳavmiyye, 1423.

Nuʿaymî, ʿAbdulḳâdir b. Muḥammed b. ʿOmar b. Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAbdullâh b. en-Nuʿaymî en-. ed-Dâris fî Târîḫi’l-Medâris. thk. İbrâhîm Şemsuddîn. b.y.: y.y., 1410/1990.

Özyurt, Birsen vd. “Memluklularda Tıp ve Tıp Eğitimi”. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law and History 15/1 (2007), 45-50.

Ragab, Ahmed. The Medieval Islamic Hospital: Medicine, Religion, and Charity. New York, NY, 2015.

Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek b. ʿAbdullâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Aḥmed el-Arnâʾûṭ, Turkî Muṣṭafâ. 29 Cilt. Beyrut: y.y., 1420/2000.

Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek b. ʿAbdullâh. ʾAʿyânu’l-ʿAṣr ve ʾAʿvânu’n-Naṣr. thk. ʿAlî Ebû Zeyd vd. 5 Cilt. Beyrut; Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâṣır, 1418/1998.

Sarı, Ayşe - Zabun, Sezgin. “Bimarhaneler Hakkında Alan Yazın Çalışması”. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi 7/3 (30 Aralık 2021), 585-599.

Şeşen, Ramazan. “Eyyûbîler Devrinde Tıp Eğitimi”. İslam Tetkikleri Dergisi 9 (23 Aralık 2010), 243-268.

Şeşen, Ramazan. “Eyyûbîler (Siyasî Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/20-31. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.

Ünver, A. Süheyl. Selçuk Tababeti, XI-XIV. Asırlar: Büyük Selçuk İmparatorluǧu ve Orta Zamanda Anadolu Türk Devletleri Tababeti Tarihine Dair. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı., 2014.

Yâfiʿî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Esʿad b. ʿAlî b. Suleymân. Mirâtu’l-Cenân ve ʿİbretu’l-Yaḳẓân fî Mʿarifeti mâ Yaʿtebir min Ḥavâdis̱i’z-Zamân. Beyrut: y.y., 1417/1997.

Yavuz, İsa. Memlukler Döneminde Tıp. Çorum: Hitit Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.

Yiğit, İsmail. Memlükler. Kayıhan Yayınları, 2015.

Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Târîḫu’l-İslâm ve Vefayâtu’l-Meşâhîri’l-Aʿlâm. thk. ʿUmar ʿAbdusselâm et-Tedmurî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1413/1993.

Kur’ân Yolu, 2018. https://kuran.diyanet.gov.tr

“Mithridate”. Wikipedia, 24 Eylül 2021. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mithridate&oldid=1046194888

İndir

Yayınlanmış

2022-12-31

Nasıl Atıf Yapılır

Yavuz, İsa. (2022). XIII. Yüzyılda Şam’da İnşa Edilen Üç Tıp Medresesi: Dahvâriyye, Lebbûdiyye, Düneysiriyye. DARUŞŞİFA İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 1(2), 16–34. Geliş tarihi gönderen https://dasitad.com/index.php/darussifa/article/view/42

Sayı

Cilt 1 Sayı 2 (2022): DARUŞŞİFA- İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Bölüm

Araştırma Makalesi

Lisans

Telif Hakkı (c) 2023 DARUŞŞİFA - İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.