Orta ve Yeni Çağda Şifalı Bitki Lojistiği
Anahtar Kelimeler:
Şifalı Bitki, Tıbbi Bitki, Orta Çağ, Yeni Çağ, Tıbbi LojistijkÖzet
Şifa kaynağı olan veya olduğu düşünülen bitkiler insanoğlu tarafından binlerce yıldır üretilmekte ve tüketilmektedir. İnsanoğlu şifalı bitkiler hususundaki deneyimlerini nesilden nesile aktardığı gibi coğrafyadan coğrafyaya da aktarmıştır. Bu aktarım sayesinde şifalı bitkilerin nereden temin edileceği ve nasıl kullanılacağı hususunda bir bilgi dağarcığı oluşmuş ve insanlığın istifadesine sunulmuştur. Şifalı bitkilerin üretildikleri yerden kullanıcılara ulaştırılması için geçmişten bu yana ticaret yolları kullanılmıştır. İnsanoğlu maruz kaldığı hastalıkların şifasını geçmişten bu yana genellikle bitkilerde aramıştır. Gerek geleneksel tıpta gerekse modern tıpta bitkiler şifa veren özellikleriyle şifa veren ellerin yardımcısı olmuştur. Özellikle şifa kaynağı olmada diğerlerinden ön planda olan bazı bitkiler şifalı bitkiler olarak tanımlanmıştır. Şifalı bitkilerin şöhreti dünya coğrafyasında yaygınlaşmasına rağmen iklim ve toprak yapısı gibi sınırlayıcı faktörler bu bitkilerin her yerde yetiştirilmesine imkân vermemiştir. Bu durum, söz konusu bitkilerin ihtiyaç duyulduğu ama üretilemediği noktalara ulaştırılması için ticaret yollarının kullanılmasını gerektirmiştir. Orta Çağın en önemli ticaret yolları olan İpek ve Baharat yolları şifalı bitki ticaretinde öne çıkarken coğrafi keşiflerin yapılması özellikle Yeni Çağda yeni kaynak noktalarının, yeni rotaların ve hatta yeni şifalı bitkilerin kazanılmasına olanak sağlamıştır. İhtiyaç duyulan şifalı bitkilerin doğru zamanda, doğru yerden temin edilerek kullanıcılara ulaştırılmasında lojistik açıdan karşılaşılan sorunlar zamanın deneyimli tacirleri, denizcileri ve kervan yöneticileri tarafından ustalıkla çözülürken kazanılan deneyimler günümüz tıbbi lojistik kavramının evrensel gerçekliklerine de taban oluşturmaktadır.
Referanslar
Ayan, Ahsen & Karpuz, Hacı Ömer. “Eski Bir Tıp El Yazması “Tabibnâme”de Bitki Adları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten; 69, (2020), 7-34.
Aytek, Ahmet İhsan- Kızılarslanoğlu, Hatice Asena. “Elaiussa Sebaste Üretimi Geç Roma Amforalarının Geleneksel Tipoloji ve Geometrik Morfometrik Analizlerle Değerlendirilmesi”, Masrop E-Dergi 12/2 (2018), 16-44.
Bakır, Abdulhalik. “Geç Orta Çağ Avrupa’sında Tıp ve Tababet”. Orta Çağ Araştırmaları Dergisi: 1 (2018), 101-118.
Bakkal, Ali. “İslâm Tarihinde Tıbbın Gelişmesi ve Silvan’da Tıp”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: 30, (2013), 9-43.
Diskoridies, “Materia Medica (Kitab-ul Haşayiş)”, Ankara Nobel Tıp Kitabevleri Yayınları, (2019).
el-Kalkaşandi A. Subhu’l aşî fi sınaatü’l-inşa (Thk, Y. El-Tavil) (1.Cilt). Darü’l Fikir Yayınları, 112.
el-Ya‘kūbî. Kitâbü’l-Büldân (Ülkeler Kitabı). Çev. Ağarı M., İstanbul: Ayışığı Kitapları Yayınları, (2002).
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Kahraman,S.A; Dağlı,Y., (İstanbul, C.1, Kitap 1, Yapı Kredi Yayınları (2011).
Faydaoğlu, Emine- Sürücüoğlu, Metin Saip. “Geçmişten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi”. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty: 11 (2011), 52-67.
İbn Battûta. İbn Battûta Seyahatnâmesi, (C. 1), Çev. Aykut, A. S., İstanbul: YK Yayınları, (2000).
İstahrî. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik (Ülkelerin Yolları). Tercüme: M. Ağarlı. İstanbul: Ayışığı Kitapları Yayınları, (2020).
Karaca, Özkan. “Tarihin İz Dokunduğu ve Ses Verdiği Güzergâh İpek Yolu”. Tarih Araştırmaları Dergisi; 41 (2022), 154-173.
Karakaş Tahiroğlu, Rumeysa. “Osmanlıda Lale Kültürü”. Academia (2005), Erişim Tarihi: 20 Ekim 2023.
Karakuş, Nadir. “Kahve Üzerine Bir Deneme”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Dergisi 6 (2022), 109-126.
Mes’ûdî. Murûc Ez-Zeheb (altın bozkırlar). Çev.Batur, D. A., İstanbul: Selenge Yayınları, (2004).
Temel, Mükremin, Tınmaz Bircan, Öztürk, Mustafa, & Gündüz, Orhan. “Dünyada ve Türkiye’de Tıbbi-Aromatik Bitkilerin Üretimi ve Ticareti”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi: 21 (2018), 198-214.
Türk Dil Kurumu (TDK), Sözlük, Erişim: 20 Ağustos 2023, www.sozluk.gov.tr.
Yıldırım, Mustafa. “Orta Çağ’da Ticaret (Yollar, Şehirler ve Ürünler) Hakkında Bir Değerlendirme (Bizans-Avrupa-İslam Dünyası)”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi; 7 (2022)., 192-201.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Ahmet Fatih TAHİROĞLU
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 