Three Women, Three Dârüşşifâs, Three Taç Kapıs

Authors

  • Rumeysa KARAKAŞ TAHİROĞLU Hitit Üniversitesi

Abstract

In the process of Anatolia being adopted as a homeland by the Turks, an intensive construction activity started. In addition to houses where people could shelter, religious buildings such as mosques, masjids, and tombs, madrasas where scientific studies were carried out, caravanserais where merchants and travelers could stay, ribats used for military purposes, and dârüşşifâ (The name given to hospitals in the Middle Ages in Islamic civilization) where health education and services were provided were the structures built within the scope of construction activities. In these buildings, traces of female founders (bâni) can be seen, although not as much as male constructives. The fact that women in the Turkish tradition occupy important positions compared to other societies, have a say in state administration, and even hold the highest position in the hierarchy, when necessary, does not make it surprising that women are in the founding institution. The number of female founders, which was limited during the Seljuk period, increased even more during the Ottoman period. Philanthropic women, both members of the dynasty and commoners, built many buildings such as mosques, madrasas, dârüşşifâ, baths, and fountains, primarily in Istanbul, the holy lands, and almost everywhere in the Ottoman lands. These buildings were built through foundations established by women founders with their income and their expenses were covered by these foundations. The buildings built during the Seljuk and Ottoman Periods were built with care not only in terms of their functions but also in terms of beauty. The buildings built by female founders were not inferior to the works built by male patrons in terms of functionality, monumentality, and decoration. The fact that three of the seven hospitals that have survived from the Anatolian Seljuk Period to the present day without being destroyed were built by female founders shows that women gave importance to public health and contributed to medical science. This article analyzes these three dârüşşifas built by women in the 13th and 14th centuries. These hospitals are Gevher Nesibe, Divriği and Amasya Dârüşşifas. After presenting information about the locations of these dârüşşifas, the dates of their construction, and their founders, information, and rumors about the purposes of their construction are given. After discussing the plan and material features of the dârüşşifas, the ornamental features of their portals are evaluated.

References

Abû Bakr İbn Al-Zakî. Ravzatü’l-Küttâb ve Hadikatü’l-Elbâb, çev. Ali Sevim, Ankara: TTK Yay., 2011.

Acıduman, Ahmed- Tuzcu, Kemal. “Meyyâfârikîn Bîmâristânı Üzerine Bazı Yeni Bilgiler Işığında Bir Değerlendirme”. Belleten. 80/289 (2016), 741- 756.

Alptekin, Coşkun. “Artuklular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 30 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/artuklular

Aksoy, Zehra. İyileştiren Mimarlık: Anadolu Dârüşşifâlarındaki Biyofilik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.

Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı (Başlangıcından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar). Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.

Balgalmış, Abdülkadir. “Divriği”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/divrigi

Cantay Gönül. Anadolu Türk Mimarisinde Dârüşşifâlar (Hastahaneler)in Gelişmesi, İstanbul: 1982.

Cantay, Gönül. “Amasya Dârüşşifâsı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/amasya-darussifasi

Dişli, Gülşen. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dârüşşifâlarında İşlevsel Sistemlerin ve Koruma Ölçütlerinin İrdelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.

Durukan, Aynur. “Anadolu Selçuklu Sanatında Kadın Bâniler”, Vakıflar Dergisi, 27 (1998), 15-36.

Eroğlu, Haldun. “XV. Yüzyıl Tabiblerinden Şerafettin Sabuncuoglu ve Amasya Dârüşşifâsı”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Erişim 26 Ekim 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/76521/1039103

Ebu’l-Kasım Abdullâh b. Muhammed Kâşânî. Tarih-i Olcâytȗ, neşr. Mehin Hambelî, Şirketi İntişârât-ı Îlmî ve Ferhengî, Tahran: 1391.

Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 3/1. çev. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: 2010.

Gürsoy, Şebnem. “Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi”. Hepatoloji E-Bülten. Erişim 23 Ağustos 2023. https://www.tkad.org.tr/2021/08/e-bulten-32-sayi.pdf

Halil Ethem [Eldem], Kayseri Şehri, Hazırlayan: Kemal Göde, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.

Kadıoğlu, Funda Gülay- Kadıoğlu, Selim. "Adı Dârüşşifâlara Ad Olan Kadınlar". Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 1 / 1 (Nisan 2011), 1-7.

Kaya, Mahmut. “Abdüllatîf El-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullatif-el-bagdadi

İnan, Afet. Kayseri Gevher Nesibe Şifaiyesi, Ankara: Hacettepe Yayınları, No:8, 1969.

İnan, Afet. "Kayseri'nin 749 Yıllık Şifaiye Tıp Medresesi". Belleten 20 / 78 (Nisan 1956): 217-222.

İnan Afet. Türk Kadınlarının Yaptırdıkları Sağlık Kurulları ve Gevher Nesibe Şifaiyyesi, Ankara: 1955.

İnan Ocak, Zeynep- Tanyeli, Gülsün. “Amasya Bîmârhânesi’nin Tamamlanamayan Taç kapısı”. METU Journal of the Faculty of Architecture. Erişim 26 Ekim 2023. https://www.researchgate.net/publication/339307790_AMASYA_BÎMÂRHÂNESI%27NIN_TAMAMLANAMAYAN_TACKAPISI

Kemaloğlu, Muhammet. “XI.-XIII. Yüzyıl Türkiye Selçuklu Devletinde Dârüşşifalar”. Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7/13 (Haziran 2014), 289 – 301.

Koçyiğit, Fazilet. “Sabuncuoğlu Şerefeddin Dârüşşifâsı’nın Renovasyonu Üzerine Gözlemler”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Amasya Özel Sayısı (Eylül 2022), 27-48.

Köker, Ahmet Hulusi. “Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/gevher-nesibe-darussifasi-ve-tip-medresesi

Kutlu, Mehmet. “İldüzmiş Hatun Bâniliğindeki Amasya Dârüşşifâsı Üzerine Yeni Tespitler”. Mimari – Kültür- Bellek. Editör: Tane Doğan. Çanakkale: Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım, 2022.

Küçükdağ, Yusuf. “Divriği Dârüşşifası’nın Osmanlı Dönemi’nde “Medrese-İ Kebîr” Adıyla Eğitim Kurumu

Olarak İşlevini Sürdürdüğüne Dair”. İSTEM. Erişim 26 Ekim 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260656

Oral, Osman. “Dünyanın İlk Tıp Fakültesinin Yapılmasına Vesile Olan Gevher Nesibe Sultan”, Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi. Erişim 23 Ağustos 2023. https://www.academia.edu/37626525/Dünyanın_İlk_Tıp_Fakültesinin_Yapılmasına_Vesile_Olan_GEVHER_NESİBE_SULTAN

Önge, Yılmaz. Divriği Ulu Camii ve Dârüşşifâsı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1978.

Özkul, Kifayet. “Sivas Divriği Ulu Cami ve Dârüşşifâsı Bezemeleri”. Uluslararası İdil- Ural ve Türkistan

Araştırmaları Dergisi. 2/3 (2020), 56-81.

Özturhan, Ahmet. “İlhanlı Hatunu ve Amasya Dârüşşifâsı Bânisinin İsmi ve Hayatı Hakkında Yeni Değerlendirmeler Îl-Dûzmen Mi? İl-Dûş Mu? Yıldız Mı? Îltûzmîş Mi? Îl-Dûzmiş Mi? İldurmuş Mu?”, Tarih Araştırmaları Dergisi. Erişim 26 Ekim 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/76521/1039103

Peker, Ali Uzay. “Divriği Ulu Camisi ve Dârüşşifâsı”. Tasarım Merkezi Dergisi, 3(2007), 18-25.

Şemseddin Ahmet Eflâkî, Menâkıbu'l-'Ârifîn, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları nr. OE_Yz_0606.

Tekiner, Halil. “Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Selçuklularda Tıp”. Erciyes Üniversitesi Türk Dünyası Araştırma Merkezi I. Uluslararası Selçuklu Sempozyum (Selçuklu Tarihi Bilim ve Düşünce Bildirileri (27-30 Eylül 2010). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.

Terzioğlu, Arslan. “Bîmâristan.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/Bîmâristân

Turan, Ali. Sivas Divriği Ulu Cami ve Dârüşşifâsının İç Mekân-Cephe İlişkisi Bağlamında Kabartma Tasarımlarının Değerlendirilmesi. Ankara: Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.

Yalçınkaya, Halife. “Divriği Ulu Cami ve Dârüşşifâsı’nda restorasyon 2024'te tamamlanacak”. Anadolu Ajansı (03.10.2022). https://www.aa.com.tr/tr/kultur/divrigi-ulu-cami-ve-darussifasinda-restorasyon-2024te-tamamlanacak/2701211

Yetkin, Şerare. "Anadolu Selçuklularının Mimari Süslemelerinde Büyük Selçuklulardan Gelen Etkiler". Sanat Tarihi Yıllığı / 2 (Ocak 1968): 36-48.

Görsel Kaynakları | Image Sources

Şekil 1: Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Gıyasiye Tıp Medresesi Planı. Kaynak: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/356139

Şekil 2: Gevher Nesibe Dârüşşifâ kapısı. Kaynak: https://www.kayseri.bel.tr/kesfet-listeleme/gevher-nesibe-medresesi-turbesi-ve-cesmesi

Şekil 3: Divriği Ulu Camii ve Dârüşşifâsı Planı. Kaynak: https://mimtar.files.wordpress.com/2014/10/divric49fi-ulu-cami-ve-darc3bcc59fifasc4b1-ali-uzay-peker.pdf

Şekil 4: Sivas Divriği Dârüşşifâ Taç Kapısı. Kaynak: https://seyahatdergisi.com/divrigi-ulu-camii-ve-darussifasi/

Şekil 5: Amasya Dârüşşifâsı Planı. Kaynak: https://islamansiklopedisi.org.tr/amasya-darussifasi

Şekil 6: Amasya Dârüşşifâsı Taç Kapısı. Kaynak: https://www.archnet.org/sites/3611?media_content_id=127701

Published

2023-12-31

How to Cite

KARAKAŞ TAHİROĞLU, R. (2023). Three Women, Three Dârüşşifâs, Three Taç Kapıs. DARUSSIFA – JOURNAL OF ISLAMIC MEDICAL HISTORY RESEARCH, 2(2), 69–87. Retrieved from https://dasitad.com/index.php/darussifa/article/view/55