Hekim ve Mütercim Huneyn b. İshak

Yazarlar

  • Mahmut Esmer İstanbul Üniversitesi

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Abbâsî dönemi çeviri hareketi, Abbâsî dönemi İslam tıbbı, Hîre, Huneyn b. İshak

Özet

Abbâsî döneminde gerçekleşen tıp alanındaki gelişmeleri ve tercüme hareketlerini anlamak için o dönemde öne çıkan kişileri tanımak oldukça önemlidir. Bu kişiler, söz konusu dönemdeki bilimsel gelişmelere olan katkıları ve gelişmelerdeki rolleriyle adeta bilimsel faaliyetlere yön vermişlerdir. Onların çalışmaları, eserleri ve düşünceleri söz konusu dönemin genel karakterini ve bilimsel mahiyetini anlamamıza yardımcı olacaktır. Dolayısıyla Abbâsi dönemi bilimsel gelişim sürecinde tıp ilminin ve çeviri hareketinin zirve noktasının anlaşılması için mütebahhir bir âlim olan Huneyn b. İshak’ı araştırma gereği hissettik. Bu bağlamda, araştırmamızda önemli bir tabip ve mütercim Huneyn’in yaşadığı ve yetiştiği Hîre şehrinden kısaca bahsederek konuya başlayacağız.

Referanslar

Abdulgani, Arif Ahmed, Târîhû’l-Hîre fi’l-Cahiliyye ve’l-İslâm, (Şam: Darû’l-Kinan), 1993.

Ahmed Emin, Duha'l-İslâm, (el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Âmme li'l-Kitâb; Mektebetû’l-ûsra, 1997.

Ahmed b. Muhammed b. Abdullah Dübyan, Huneyn b. İshak: dirase tarihiyye ve lugaviyye, I-II (Riyad, Mektebetü'l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1993)

Albert s. Lyons, R. Joseph Petrucelli, Çağlar Boyu Tıp, trc. Nilgün Güdücü, (İstanbul; Omaş, t.y.).

Cevad Ali, el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm, I-XX, (Beyrut; Daru’s -Sâkî, 2001),

de Lacy O’leary, ‘Ulumû’l-Yunan ve sebilu İntikaliha ila’l-‘Arab, Arapçaya trc. Vehîb Kâmil, (Kahire, Mektebetü'l-Nahda-l Mısrıye 1962)

de Lacy O'leary, İslam düşüncesi ve tarihteki yeri, trc. Yaşar Kutluay, Hüseyin Yurdaydın, (Ankara; Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 1971).

Demirci, Mustafa, Antik Yunan Kitaplarının Abbasiler Bağdat’ına Yolculuğu, İslamiyat, 7/ 2, 2004, 43-60.

Ebû Dâvûd Süleymân b. Hassân b. Cülcül el-Endelüsî (ö. 384/994), Ṭabaḳātü’l-eṭıbbâ ve’l-ḥükemâ; İshak b. Huneyn el-İbâdî (ö. 298/910), Târîhü'l-etıbbâ ve'l-felâsife, thk., Fuad Seyyid, (Beyut; Müessesetü'r-Risâle, 1985).

Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm (ö. 385/995), el-Fihrist, trc. Ramazan Şeşen (İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019),

Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed İbn Hallikan(681/1282), Vefeyatü'l-a'yan ve enbau ebnai'z-zaman, I-VII, thk. İhsan Abbas, (Beyrut; Dâru Sadır, 1900).

Edward G. Browne, İslâm Tıbbı, trc. Enise Baş, (İstanbul; İnkılab, 2012).

Edward G. Browne, İslâm Tıbbı, trc. Enise Baş, (İstanbul; İnkılab, 2012).

el-Cuburî, İbrahim Muhammed Ali, Merakiz el-Hayeti'l-Fikriyye fi'l-Hire Kable'l-İslam, Mecelletü't-Terbiye ve'l'İlm, 2012: 80-115,

Fahri Macit, İslam Felsefesi Tarihi, trc. Kasım Turhan, (İstanbul Ayışı Kitapları 1998).

Fuat Sezgin, İslam’da Bilim ve Teknik, I- V, trc. Abdurrahman Ali, Eckhard Neubauer, (İstanbul; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008).

Gutas, Dimitri, Yunanca Düşünce, Arapça Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça çeviri hareketi ve erken Abbasî toplumu, trc. Lütfü Şimşek (İstanbul; Kitap Yayınevi, 2003),

Hacı Halife Mustafa b. Abdullah Katib Çelebi (1067/1657), Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, I-VI, nşr., M. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge, (Ankara; Milli Eğitim Bakanlığı, 1941-43).

Huneyn b. İshak, Nevâdirü’l-felâsife ve’l-hükemâ ve âdâbü’l-muʿallimîne’l-ḳudemâ, thk. Abdullah Bedevî, (Lübnan; Dar Mektebetü Babilyon, 2009).

Huneyn b. İshak, Risale-i Huneyn b. İshak ila Ali b. Yahya: fi zekere ma turcime min kutubi calinus, thk. Mehdi Mukakık, (Tahran; Müessese-i Mütalaat-ı İslam, 2001),

Huneyn b. İshak (ö. 260/873), el-Mesail fi't-tıb li'l-müte‘allimin, thk. Muhammed Mörsi Arab, Ebû Reyyan Muhammed Ali, (Kahire; Dârü’l-Kütübi'l-Mısri, 1978).

Huneyn b. İshak (260/873) Kitâbü’l-aşr makalat fî’l-ayn, thk. Max Mayerhof, (Kahire, el-Matbaatü'l-Emiriyye, 1928).

Huneyn b. İshak (ö. 260/873), el-Mesail fi't-tıb li'l-müte‘allimin, thk. Muhammed Mörsi Arab, Ebû Reyyan Muhammed Ali, (Kahire; Dârü’l-Cem’at’î-l’Mısriyye, 1978),

İbn Ebû Usaybia, Ebü’l-Abbâs Muvaffakuddîn Ahmed b. el-Kâsım b. Halîfe b. Yûnus es-Sa‘dî el-Hazrecî (ö. 668/1269), ‘Uyûnü’l-enbâ’ fî tabakâti’l-etıbbâ, nşr. Nizâr Rızâ, ( Beyrut; Daru Mektebeti’l-Hayat, ty.)

İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fazlillâh el-Ömerî (ö. 749/1349), Mesâlikü’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr, I-XXVII; thk. Kamil Selman el-Cubûrî, (Beyrut; Darû’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010).

İbnü’l-Uhuvve, Ziyâüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî (ö. 729/1329), Kitâbü’l-Ḳurbe fî meʿâlimi’l-ḥisbe, (Kahire, el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Âmme li'l-Kitâb 1976).

İbnü'l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el-Ukaylî el-Halebî (ö. 660/1262), Bugyetü't-taleb fî târîhi Haleb, I- XII, thk, Süheyl Zekkar, (Beyrut; Dârü'l-Fikr, ty.)

İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî (ö. 597/1201), el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem thk., Ammar Reyhavi Muhammed Berekat, I-XXIII, (Bağdat; Daru'r-Risaletü’l-Alemiyye 2013),

İbnü'l-İbrî, Ebü'l-Ferec Barhebraeus Yuhannâ (685/1286), Târîhi muhtasarü’d-düvel, thk. Anton Salhanî, (Beyrut; Daru’ş-Şark, 1992).

Katipoğlu, Hasan, İlhan Kutluer, “Huneyn b. İshak” TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1998, XVIII, 377-380.

Kaya, M. Cüneyt, “Yûhannâ b. Mâseveyh” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı 213, XLIII, 582.

Kazancî, Fuad Yusuf, Usulu's-Sakafetü's-Süryânî fi Biladi Beyne'l-Nehreyni (Bağdat: Darü’ş-Şuuni’s-Sekafiyyeti’l-Amme2010),

Mahir Abdülkadir Muhammed, Huneyn b. İshak el-asrü'z-zehebi li't-terceme, (Beyrut, Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1987).

Max Meyerhof, “mine’l-İskenderiye ila Bağdad”, Turasu’l-Yuanî fi’l-hadarati’l-İslamiyye” trc. Ahmed Bedevî, 37-100, (Beyrut; Dâru Nehdati Mısr, 1980).

Mesu‘dî, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali el-Mesu‘dî (346/957), et-Tenbih ve'l-işraf, (Leiden : E.J. Brill, 1967).

Muhammed Abdülhamid el-Hammud, Medresetu Huneyn b. İshak ve ehemiyetihe fi’t-tercümeti’l-Arabiyye, Mecelletu’l-Ma’rife, Temuz 2001/ 454, 188-222.

Muhammed Ali Zerkan, Huneyn b. İshak: Şeyhû’l-Mütericiminî’l-Arab, el-Arabî, 1983/1: sayı 192, 131-135.

Nafia, Muhammed Mebruk, Tarihu'l-Arab: Asru ma Kable'l-İslam, (Kahire: y.y., 1948),

Ruska, Julius Ferdinand, “Huneyn b. İshak” MEB İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: MEB yayınları, 1987)

Sami Halef Hamarne, Târîhu türasi'l-ulumi't-tıbbiyye ‘inde'l-Arab ve'l-Müslimin, (İdlib, Câmiatü'l-Yermük, 1986).

Samrai, Amir Reşid Abdülhamid Aluçı, Asaru Huneyn b. İshak, (Bağdad, Mecmaü'l-Lugati's-Süryânîyye, 1974).

Semrai, Kemal, Muhtasaru fi Tarihi’t-Tıbi’l-Arabi, I-II, (Beyrut, Darü’n-Nidal, 1990)

Söylemez, M. Mahfuz, Bedevîlikten Hadariliğe Kûfe, (Ankara; Ankara Okulu Yayınları, 2015)

Söylemez, M. Mahfuz, Bilimin Yitik Şehri Cûndîşapur, (Ankara; Ankara Okulu, 2015).

Söylemez, Mehmet Mahfuz, Horasan’ın Bilim Merkezi: Merv (Ankara;Ankara Okulu Yayınları 2016),

Şabüştî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed (ö. 388/998), ed-Diyarat, Thk. Korkis Avvad (Bağdat: Matbaatü’l-Maarif, 1966)

Şehate Seyid Zağlul, es-Süryânîye ve Hadarati’l-İslâmiyye, (İskenderiye, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, Dârü'l- Ma'rifeti'l-Câmiiyye1975)

İndir

Yayınlanmış

2024-12-31

Nasıl Atıf Yapılır

Esmer, M. (2024). Hekim ve Mütercim Huneyn b. İshak . DARUŞŞİFA İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 3(2), 56–75. Geliş tarihi gönderen https://dasitad.com/index.php/darussifa/article/view/73

Sayı

Cilt 3 Sayı 2 (2024): DARUŞŞİFA- İSLAM TIP TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Bölüm

Araştırma Makalesi

Lisans

Telif Hakkı (c) 2024 Mahmut Esmer

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.