Orta Çağ’da Musikişinas Hekimler
Anahtar Kelimeler:
islam tarihi, hekim , musiki, tedavi, terapiÖzet
Tarihin bilinen en eski çağlarından beri musiki var olduğu gibi insanların tedavilerinde ve içsel sıkıntılarının giderilmesinde rol oynamıştır. Bu hususu, Eski Yunan’dan Hindistan’a, Çin’den Orta Asya’ya kadar geniş bir coğrafyada açıkça görmemiz mümkündür. İlk çağ filozofu Eflâtun, ruhu terbiye eden biricik vasıta olarak görürken, Yunan mitolojisinde güzel lir çalmasıyla bilinen Apollon, bu aleti en güzel şekilde icra ederek insanların sıkıntılarını gidermiştir. Çinli düşünür Konfüçyüs, müziğin insan hayatında yapabileceği olumlu değişikliklere işaret ederken Türkistanlı Fârâbî, farklı akortlar ve ritimlerle insanların ruh hallerinin bir anda değişebileceğini ortaya koymuştur. Türkistan ve Maverâünnehir’de genellikle kadınların üstlendiği ruh çağırma etkinliği, hastaların tedavisinde aktif olarak kullanılmış, bu şifacı kadınlar, ruh çağırarak, el çırparak ve başka garip hareketlerle hastaları tedavi etmişlerdir. Orta Çağ’ın hekimleri ise Bağdat, Dımaşk, Kahire gibi şehirlerinde hem hekimlik yapmış hem de ut çalıp ney üfleyerek hastaları tedavi etmişlerdir. Bu husus Haçlı seferlerinin merkezinde yer alan Dımaşk’taki Nûreddin Zengî’nin açtığı büyük hastanede fazlasıyla gerçekleşmiştir. Burada görev yapan hekimler, akıl hastalıklarının tedavisinde musikiden etkin olarak faydalanmışlardır. Bu isimler arasında Endülüs’ten bölgeye hicret eden Ebü’l-Hakem el-Bâhilî ve onun oğlu Ebü’l-Mecd Efzalüddin gibi önemli hekimleri sayabiliriz. Hekimlikleri yanında filozoflukları ile de bilinen Batılıların “Avicenna” dedikleri İbn Sînâ, Fârâbî, Râzî, Kindî gibi öncüler de musikinin hastaların tedavisinde oynadığı yapıcı role işaret etmişlerdir. Reyli hekim ve filozof Ebû Bekir er-Râzî melankolik hastaların çeşitli faaliyetlerle meşgul edilerek tedavi edilmeleri gerektiğini savunmuş ve onların avlanma, balık tutma gibi meşgaleler yanında musiki ile de tedavi edilmelerini öğütlemiştir. İlk İslâm filozoflarından Yakub el-Kindî ise müzik ile insan sağlığı arasında sıkı bir bağ olduğunu ortaya koymuştur. el-Kindî, müzik ve nefes ilişkisini gündeme taşıyarak, musikinin insan sağlığına olan olumlu katkısına dikkat çekmiştir. Bu çalışmalar ise daha sonra Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar dönemindeki modern dâruşşifâlara ilham kaynağı olmuştur.
Referanslar
Ak, Ahmet Şahin. Avrupa ve Türk İslâm Medeniyetinde Müzikle Terapi Tarihi Gelişim ve Uygulamaları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
Ali el-Kayyim. Muthâfu’t-Tıbbî ve’l-Ulûm Inde’l-Arab. Dımaşk: y.y., 1984.
Altınölçek, Haşmet. Bir İletişim Aracı Olarak Müzik ve Müzikle Tedavi Yöntemleri. Eskişehir: Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1998.
Altıntaş, Ayten. “Eski Türk Tıbbına Bir Bakış”. Tıp Tarihi Araştırmaları. İstanbul: İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji Yayınları, 1986.
Âmidî, Ebu’l-Kâsım. el-Mu’telif ve’l-Muhtelif. thk. Krenkow. Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1991.
Anonim. “Musiki”. Türk Ansiklopedisi. 24/462. Ankara: Halk Basımevi, 1950.
Armstrong, Karen. Jerusalem, One City Three Faith. New York: Ballantine Books, 1997.
Barthold, W. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. nşr. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
Carra de Vaux. Avicenne. Paris: Felix Alcan, 1900.
Cevâd Alî. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. b.y.: Dâru’s-Sâkî, 2001.
Çobanoğlu, E. “Ruh Hastalıklarının Güzel Sanatlarla Tedavisi”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 13 (1962), 257-262.
Eberhard, Wolfram. Çin Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1947.
Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
Endelüsî, Ebü’l-Kāsım Sâid b. Ahmed. Ṭabakātü’l-Ümem. Kahire: Matbaatü Muhammed Muhammed Matar ts.
Goodman, L. E. Avicenna. London: Routledge, 1992.
Grebene, Bekir. Müzikle Tedavi. Ankara: Güven Kitabevi Yayınları, 1978.
Hitti, P. K. A Short History of the Near East. Princeton: Princeton University Press, 1965.
Hodgson, Marshall G. S. İslâm’ın Serüveni. çev. İhsan Durdu-Ercüment Karataş. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
Holman, Colin. Luther The Musician. Birmingham: Birmingham University Press, 2007.
Isfahânî, İmâdüddin Kâtib. el-Berku’ş-Şâmî. thk. Falih Huseyn. Amman: Müessesetü Abdülhamid Şûmân, 1987.
İbn Abdilber el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
İbn Abdürabbihi, Ebû Amr. el-İkdu’l-Ferîd. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1404.
İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Cülcül. Tabakâtü’l-Etıbbâ ve’l-Hükemâ. nşr. Fuad Seyyid. Kahire: Müessesetü'r-Risâle, 1955.
İbn Ebû Usaybia, Muvaffakuddin. Uyûnü’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etıbbâ. thk. Nizâr Rızâ. Beyrut: Mektebetü’l-Hayât, ts.
İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
İbn Hazm, Ebû Muhammed. Cemheretu Ensâbi’l-Arab. thk. E. Levi Provençal. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1948.
İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
İbn Kesir. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ahmed Abdülvehhâb Fetîh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1413/1992.
İbn Manzûr. Muhtasar Târîhi Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
İbn Sâ’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
İbnü’l-Kıftî. Kitâbu İhbâri’l-Ulemâ bi Ahbâri’l-Hükemâ. Kahire: Matbaatü's-Saade, 1326.
Jebrini, Alaeddin. “Fârâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/162-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Kalender, Ruhi. “Ruh Hastalıkları Tedavisinde Musikî”. AÜİF Dergisi 31 (1989), 271-282.
Karakuş, Nadir. Haçlı Seferlerinde Haşhaşîler. İstanbul: Mana Yayınları, 2019.
Karakuş, Nadir. Nureddin Zengi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2021.
Kaya, Mahmut. “Fârâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/145-162. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Kaya, Mahmut. “Râzî, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/479-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Kindî, Yakub. Felsefî Risâleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
Konfüçyüs. Büyük Bilgi ve Müzik Hakkında Notlar. çev. M. N. Özerdim. Ankara: MEB Yayınları, 1963.
Köşe, Abdullah. “Hâris b. Kelede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/199. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Kutluer, İlhan. “Endelüsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/184-185. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Macit Fahri. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, 1987.
Makrîzî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
Montefiore, Simon Sebag. Jerusalem, The Biography. New York: Alfred A. Knopf Publishing, 2011.
Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Ankara: TTK Yayınevi, 1995.
Özcan, İsmail Hakkı. “Çârgâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özcan, Nuri - Çetinkaya, Yalçın. “Mûsikî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/257-261. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Râzî, Ebû Bekir. Resâʾil Felsefiyye. nşr. P. Kraus. Beyrut: Daru'l-Afaki'l-Cedide, 1982.
Sachs, C. Kısa Dünya Musikisi Tarihi. çev. İlhan Usmanbaş. İstanbul: MEB Devlet Konservatuarı Yayınları, 1965.
Safedî, Selahaddin. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. nşr. H. Ritter vd. Weisbaden: y.y., 1381/1962.
Sakr, Nâdiye Hüsnî. et-Tâif fi’l-Asri’l-Câhilî ve Sadri’l-İslâm. Cidde: Dâru'ş-Şürûk, 1401/1981.
Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
Sigerist, E. Henry. Civilization and Disease. Chicago: Paperback, 1962.
Şengül, Enver. Kültür Tarihi İçinde Müzikle Tedavi ve Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası. Edirne: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. Kahire: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi, 1388/1968.
Terzioğlu, Arslan “Türk-İslâm Psikiyatrisinin ve Hastanelerinin Avrupa’ya Tesirleri”. Bifaskop 3/8 (1985), 20-27.
Turabi, Ahmet Hakkı. “Hekim Şuûrî Hasan Efendi ve Ta‘dîlü’l-Emzice Adlı Eserinde Müzikle Tedavi Bölümü”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 40 (2011/1), 153-166.
Turabi, Ahmet Hakkı. “İbn Sînâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/336-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Turabi, Ahmet Hakkı. “Kindi, Ya’kûb b. İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/58-59. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Turabi, Ahmet Hakkı. Gevrekzade Hafız Hasan Efendi ve Musikî Risâlesi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2006.
Uygun, Mehmet Nuri. “Ney”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/68-69. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Üsâme b. Münkız. Kitâbü’l-İ’tibâr. çev. Yusuf Ziya Cömert. İstanbul: Kitabevi, 2012.
Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Meğâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm, Kâmûsu Terâcim. nşr. Züheyr Fethullah. Beyrut: y.y., 1984.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Nadir KARAKUŞ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 