Emevi Halifesi I. Velid’in Dımaşk’ta Kurduğu Hastane Üzerine Bazı Mülahazalar
Anahtar Kelimeler:
İslâm Tarihi, Emevîler, Dımaşk, I. Velid, HastaneÖzet
Dımaşk şehri, İlk Çağlardan Bizans’a, ilk İslâm fatihlerinden Emevîlere uzanan tarihsel çizgide önemli olaylarla birlikte anılmıştır. Şehrin siyasî ve askerî geçmişinden ziyade, kültür ve medeniyete olan katkısı bu kadîm toprakları önemli hale getirmiştir. Dımaşk, 661’de Emevî Devleti’nin başşehri olmasıyla yeni bir aşamaya geçmiş, Halife I. Velîd’in kurduğu hastane, İslâm tarihinin ilkleri arasında yerini almıştır. Bizans tesirinin açıkça görüldüğü yönetim anlayışı, hastaneler ile de kendisini göstermiştir. Müslümanlar yanında Hristiyan hekimlerin görev yaptıkları bu hastane, yeni fetihlerle birlikte şehre gelmeye başlayan doktorlarla da zenginleşmiştir. Akıl hastalarından cüzzamlılara varıncaya kadar geniş bir yelpazeye hizmet veren bu hastane, o döneme göre neredeyse tam teşekküllü bir sağlık kurumu olarak kendisini göstermiştir. Ayrıca cerrahî operasyonlar yanında hekimlerin konsültasyon uygulamaları ile de zengin bir tedavi uygulaması ortaya koymuştur. Dımaşk’ın öteden beri var olan tıp alanındaki birikimi, Antakya, Harran ve İskenderiye; hatta Cündişapûr ekolleri ile daha da zenginleşmiş, bu husus da Dımaşk hastanesinin önemini artırmıştır. Üstelik cüzzamlılara ve akıl hastalarına uygulanan tedavi metotları ve insanî yaklaşımlar, daha sonraki dönemlerde de kendisini göstermiştir. Bu hizmetlerden herkesin yararlanması ise I. Velîd zamanı sosyal devlet anlayışının bir göstergesi olmuş, dönemin fetihler yanında farklı bir yüzünü ortaya koymuştur. Bu hastanenin hekimlerinin isimlerinin çok azı bilinse de şehrin kadîm tıp geçmişi, bu hastanede önemli ve yetkin doktorları ağırladığını ortaya koymuştur. Her ne kadar bu uygulamaların temelinde İslâm’ın sağlığı korumakla ilgili tavsiyeleri temel etken olsa da Halife I. Velîd’in kurduğu hastane, İslâm tıp tarihine önemli bir basamak teşkil etmiştir. Dımaşk Hastanesi’nin oluşumuna devletin kurucusu olan Muâviye’nin de katkı sunduğu, onun başlattığı uygulamanın kendisinden sonrakilere tevarüs ettiği ve I. Velîd ile kemale ulaştığı müşahede edilmiştir. Hakkında müstakil bir çalışma olmayan bu önemli konu, temel klasik kaynaklar yanında modern araştırmalarla da desteklenmiş ve Dımaşk hastanesinin daha sonraki sağlık kurumları için ilham kaynağı olduğu anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İslâm Tarihi, Emevîler, Dımaşk, I. Velid, Hastane.
Referanslar
Ahmed Îsâ. Târîhu’l-Bîmâristânât fi’l-İslâm. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1981.
Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
Atçeken, İsmail Hakkı. Endülüs’ün Fethi ve Mûsâ b. Nusayr. Ankara: Araştırma Yayınları, 2002.
Barthold, V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. nşr. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
Barutçu, İ. “Lepra”. Lepra Mecmuası 4/1 (1973), 5-39.
Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
Bouyges, Maurice. “Aliy ibn Rabban at-Ṭabariy”. Der Islam 22/2 (1935), 120-121.
Buhârî. Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunnâsır. Beyrut: Dâru Tavki‘n-Necât, 1422/2001.
Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
Câmî, M. Hâdî Müezzin. “İbn Mâseveyh”. Dâiretü’l-Maârif-i Büzürg-i İslâmî 4 (1367), 563-566
Corbin, Henry. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1986.
Dîneverî, Ebû Hanîfe. Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Abdülmun’îm Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1960.
Donner, F. McGraw. The Early Islamic Conquests. Princeton: Princeton University Press, 1981.
Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
Fencûrî, Ahmed Şevki. İslam'da İlk Hemşire Hanım Sahabi Rufeyde. çev. Taceddin Uzun. Konya: Tekin Kitabevi Yayınları, 1992.
Gillet, Ezra Hall. Ancient Cities and Empires. Philadelphia: Presbyterian Board of Education, 1867.
Guy de Strange. Büldânü’l-Hilâfeti’ş-Şarkiyye. çev. Beşîr Fransis vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Haldon, J. F. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
Hamarneh, Sami. “Al-Majusi, Abu’l-Hasan Ali İbn Abbâs”. Dictionary of Scientific Biography 9 (1981), 40-42.
Hamarneh, Sami. “Medical Technology in Ibn al-Quff’s Surgery”. Islamic Medicine 1 (1981), 171-176;
Hamidi, Taswir Husain. “Entry Route of Muhammad bin Qasim in South Eastern Sindh”. Journal of the Pakistan Historical Society 45/4 (1997), 337-345.
Hamilton, Bernard. “Baldwin the Leper as War Leader”. From Clermont to Jerusalem: The Crusades and Crusader Societies, 1095–1500, ed. Alan V. Murray. 119-130. Turnhout: Brepols, 1998.
Heyd, W. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. Çev. Enver Ziya Karal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
Hillenbrand, Carole. Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri. çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
Hitti, Philip K. History of the Arabs. London: Macmillan Publishing, 1984.
Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
İbn A‘sem el-Kûfî. Fütûḥ. nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: y.y., 1992.
İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Cübeyr. Endülüs’ten Kutsal Topraklara. çev. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
İbn Cülcül. Tabkâtü’l-Etıbbâ. nşr. Fuâd Seyyid. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1985.
İbn Ebû Usaybia, Muvaffakuddîn. Uyûnü’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etıbbâ. thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
İbn Havkal. 10. Asırda İslâm Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
İbn Hurdazbih. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Leiden: Matbaatu Beril, 1889.
İbn İzârî el-Merrâküşî. el-Beyânü’l-Muğrib fî Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib. nşr. R. Dozy. Leiden: Brill Publishing, 1851.
İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
İbn Manzûr. Muhtasar-ı Târih-i Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin. et-Tuhfetü’l-Irâkıyye fi’l-A’mâli’l-Kalbiyye. nşr. Yahyâ b. Muhammed el-Hüneydî. Riyad: y.y., 1421/2000.
İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
İbnü’l-Kıftî. Târîhu’l-Hukemâ. nşr, Julius Lippert. Leipzig: Theodor Weicher, 1903.
İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist fî Ahbâri’l-Ulemâi’l-Musannifîn mine’l-Kudemâ ve’l-Muhdesîn ve Esmâi Kütübihim. Beyrut: y.y., 1398/1978.
İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. Hüseyin. Kitâbü’l-Egānî. thk. İhsan Abbas vd. Beyrut: Dâru Sâdır, 1429/2008.
İstahrî. Ülkelerin Yolları. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı kitapları, 2015.
Keklik, Nihat. “Türk-İslâm Filozofu İbn Sînâ: Hayatı ve Eserleri”. Felsefe Arşivi 22-23 (1981), 2-44.
Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-Terâtîbü’l-İdâriyye, Hz. Peygamber’in Yönetimi. çev. Ahmed Özel. İstanbul: İz Yayınları, 2003.
Khan, M. S. “The Ta’rīkh al-Hukamāʾ of al Qıftī”. Hamdard Islamicus, 6/4 (1983), 85-96.
Konidares J., “Die Novellen des Kaisers Herakleios”. Fontes Minores 5 (1980), 33-106.
Kudât, Muhammed Ahmed. “Câmiu’l-Garaz fî Hıfzi’s-Sıhha ve defi’l-Maraz li’bni’l-Kuf el-Kerekî”. Âlemü’l -Kütüb 18/1 (1997), 19-21.
Lay, Stephen. “A Leper in Purple: The Coronation of Baldwin IV of Jerusalem”. Journal of Medieval History 23 (1997), 317-334.
Makdisî. Ahsenü’t-Tekâsim, İslâm Coğrafyası. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
Makrîzî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
Onay, Hamdi. “İslâm Felsefesinin Oluşumu Sürecinde İskenderiye Akademisinin Rolü”. Journal of New World Sciences Academy 6/2 (2011), 229-230.
Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 2019.
Ömerî, İbn Fazlullah. Mesâlikü’l-Ebsâr. nşr. Eymen Fuâd Seyyid. Kahire: Ma‘hedü’l-İlmî el-Ferensî, 1985.
Palalı, M. Zeki. “Cüzzam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Râzî, Ebû Bekir. et-Tıbbü’r-Rûhânî. nşr. P. Kraus. Kahire: y.y, 1939.
Râzî, Ebû Bekir. el-Ḥâvî fi'ṭ-Tıb. Haydarâbâd: y.y., 1955.
Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
Sûfî, Hâlid. Târîhu’l-Arab fi’l-Endelüs. Bingazi: y.y., 1980.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. Kahire: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi, 1388/1968.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
Takkûş, Muhammed Süheyl. Emevî Devleti Tarihi. çev. Mücahid Yüksel. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2016.
Thangaraj, R. H. - Yawalkar, S. J. Leprosy. Basle: Geigy Limited, 1987.
Tudelalı Benjamin-Ratisbonlu Petachia. Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri. çev. Nuh Arslantaş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
Ullmann, Manfred. Die Medizin im Islam. Leiden: Brill Publishing, 1970.
Vâkıdî. el -Meğâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
Vasiliev, A. A. Bizans İmparatorluğu Tarihi. çev. Arif Müfit Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
Welhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: AÜ İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
Ya’kûbî. Ülkeler Kitabı. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2002.
Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Üdebâ: İrşâdü’l-Erîb ilâ Ma’rifeti’l-Edîb. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1414/1993.
Yunînî, Kutbüddin. Zeylü Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r Risâle, 1405/1985.
Zeydan, Corci. İslâm Uygarlıkları Tarihi.çev. Nejdet Gök. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Nadir KARAKUŞ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 