Karanlık Oda Teorisi ve Müslümanların Bu Sürece Katkıları

Nadir Karakuş

Yazarlar

Nadir Karakuş hitit üniversitesi

Anahtar Kelimeler:

İslâm Bilim Tarihi, Tıp, Karanlık Oda, Işık

Özet

Bilim tarihinde teleskopun, fotoğraf makinelerinin ve daha sonra da modern kameraların icadının özel bir yeri vardır. Bugünkü gözlük, lens ve göz içi merceklerin ilk formları olması açısından da bu icatlar tıp tarihi içinde önemli yere sahiplerdir. Hatıraların yaşatılmasından gökyüzünün incelenmesine, tarihe tanıklık edilmesinden sinema endüstrisinin doğmasına varıncaya kadar bu renkli ve sihirli süreç, karanlık oda nazariyelerinin ortaya atılmasıyla başlamıştır. Bu çalışmaların temeli ise Kadim Doğu’nun ilim ve düşünce merkezlerinde yer almıştır. Çin’den Antik Yunan’a, semitik öğretilerin merkezi İskenderiye’den ilim ve medeniyetin 9. asırdaki merkezi Bağdat’a kadar pek çok bilgin ve düşünür bu konu hakkında nazariyeler geliştirmiştir. En doğruya ulaşma süreci olarak bildiğimiz bu zaman dilimi, 11. asrın başlarında Kahire’de bir dizi çalışmalar yapan İbnü’l-Heysem ile zirve noktasına ulaşmıştır. Güneş, ay ya da ateşin ışığını bir delikten karanlık bir odaya göndererek ışığın yayılan yönü boyunca ip geren ve ışığın yayıldığını gösteren İbnü’l-Heysem, kendisinden sonra gelen Müslüman ve Hıristiyan bilim adamlarını etkisi altına almıştır. Batı’da Alhazen olarak bilinen bu önemli düşünür, Roger Bacon’dan John Peckham’a, Vitellius’tan Gersonides’e, Leonardo da Vinci’den Kepler’e kadar pek çok Batılı bilim adamını etkilemiştir. Bununla da kalmayan İbnü’l-Heysem, Kemâlüddin el-Fârisî ve Takıyyüddin er-Râsıd gibi daha sonraki Müslüman haleflerinin de yetişmesine önemli bir basamak teşkil etmiştir. Bu süreç, daha sonra teleskop, fotoğraf makinesi ve kamera gibi bilim tarihinin akışını değiştiren farklı bir aşamaya geçmiştir. Bunun başlangıç aşamasını Müslüman bilim adamlarının, son şeklinin ise Hıristiyan fizik ve astronomlarının yapması, Doğu-Batı bilgi alışverişinin en önemli göstergelerinden olmuştur. Bu makale, bu süreci doğru ve kronolojik olarak verirken, bir yandan da Müslüman bilim adamlarının bu gelişmeye nasıl katkı sağladıklarını anlatmayı gaye edinmiştir. Ayrıca Batı’da oldukça yaygın olarak karanlık oda nazariyesinin Yahudi bilim adamı Levi ben Gerson’un bulduğuna dair yanlış telakkiyi de çürütmek için kaleme alınmıştır. Üç başlık altında incelenen makale, karanlık oda teorisinin ilk nazariyecilerini, Müslümanların katkılarını ve son olarak Batı’ya tesirlerini ele alarak bir sonuca ulaşmayı hedeflemiştir.

Referanslar

Anonim, MuslimScholars and Scientists. ed. R. Hussaini vd. Kuala Lumpur: Islamic Medical Association of Malaysia, t.s.

Aristoteles. es-Semâü’t-Tabîî: Physica. çev. Ahmed Lutfî es-Seyyid. Kahire: ed-Dârü'l-Kavmiyye, 1935.

Baarmann, J. “Abhandulung über das Licht von Ibn al-Haitam”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 36 (1882), 195-237.

Bayer, Carl B. The Rainbow, from Myth to Mathematics. Princeton, New Jersey: Brand New Books, 1987.

Bizri, Nader. “A Philosophical Perspective on Alhazen's Optics”. Arabic Sciences and Philosophy. 15/189-218. Cambridge: Cambridge University Press 2005.

Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968.

Crawford, David Livingstone. “The Construction of Large Telescopes”. International Astronomical Union. 200-234. London, New York: Academic Press. 1966.

Demir, Remzi. “Takiyüddin ibn Maruf’un Ondalık Kesirleri Trigonometri ve Astronomiye Uyarlaması”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 40 (1999), 403-424.

Dosay, Melek. “Takîyüddîn’in Cebir Risalesi”. Belleten 61/231 (1997), 301-319.

Eberhard, Wolfram. Çin Simgeleri Sözlüğü. çev. Aykut Kazancıgil - Ayşe Bereket. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.

Eugene, Johnson. “A Portrait of Leon Battista Alberti in the Camera degli Sposi?”. Arte Lombarda 42/43 (1975), 63-72.

Farisi, Kemalüddin. Tenkihü’l-Menâzır. Haydarabad: Meclis-i Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1928.

Frasier, Chris. The Philosophy of the Mozi: The First Consequentialists. New York: Columbia Üniversity Publishing, 2016.

Guttmann, Julius. Philosophies of Judaism: The History of Jewish Philosophy from Biblical Times to Franz Rosenzweig. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1964.

Gül, Ahmet. İbnü’l-Heysem (1040), İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri - Fizik-Kimya-Biyoloji, Ed: Ksım Ertaş, Zehra Gençel Efe, 29-31, İstanbul: Mana Yayınları, 2020.

Günaltay, M. Şemseddin. “Mütekellimîn ve Atom Nazariyesi”. Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası 1 (1925), 68-100.

Helden, Albert Van. “The Invention of the Telescope”. Transactions of the American Philosophical Society 67/4 (1977), 5-67.

Holt, P. M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.

İbn Ebû Usaybia, Muvaffakuddîn. Uyûnü’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etıbbâ. thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.

İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.

İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.

İbnü’l-Kıftî. Târîhu’l-Hukemâ. nşr, Julius Lippert. Leipzig: Theodor Weicher, 1903.

İbnü'l-Heysem, “Discourse on Light”, İbn al-Haitham, Proceedings of the Celebrations of 1000th Anniversary. ed. Hâkim Mohammed Said. çev. M. F. Quraishi. 272-279. Karachi: y.y, 1970.

Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.

Karakuş, Nadir. “Mısır Medeniyetinin Kilometre Taşı: Nilometre”. Şarkiyat 14/2 (2022), 661-672.

Karpova, Ludmila - Rosenfeld, Boris A. “The Treatise of Thâbit ibn Qurra on Sections of a Cylinder, and on Its Surface”. Archives Internationales D’Histoire Des Sciences 24 (1974), 66-72.

Knott, Robert. “Witelo”. Allgemeine Deutsche Biographie. 556-558. Leipzig: Duncker & Humblot, 1898.

Lindberg, David C. “Lines of Influence in Thirteenth Century Optics: Bacon, Witelo, and Pecham”. Speculum 46 (1971), 66-83.

Lindberg, David C. Theories of Vision from Al-Kindi to Kepler. Chicago: University of Chicago Press, 1976.

Makrîzî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, ts.

Mes'udi, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb ve me'âdinü'l-cevher. thk. Esad Dağur. b.y: Dârü'l-Hicre, 1988.

Meyerhof, Max. “New Light on Hunain Ibn Ishaq and his Period”. An International Review Devoted to the History of Science and Its Cultural Influences 8 (1926), 685-724.

Nasr, Seyyed Hossein. “Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī”. Dictionary of Scientific Biography. 11/247-253. New York: Charles Scribner's Sons Publishing, 1981.

Needham, Joseph. Science and Civilization in China. Cambridge: Cambridge University Press, 1965.

O’Leary, De L. How Greek Science Passed to the Arabs. London: Routledge, 1951.

Oliver, Simon. “Roger Bacon on Light, Truth and Experimentum”. Vivarium 42/2 (2004), 151-180.

Pecham, John. Perspectiva Communis, Science of Opties. çev. D.C. Lindberg - John Pecham. London: The University of Wisconsin Press, 1979.

Rabinovitch, Nachum L. “Rabbi Levi Ben Gershon and the Origins of Mathematical Induction”. Archive for History of Exact Sciences 6/3 (1970), 237-248.

Ragep, F. Jamil. “Ibn al‐Haytham and Eudoxus: The Revival of Homocentric Modeling in Islam”. Studies in the History of the Exact Sciences in Honour of David Pingree. ed. Charles Burnett-Jan P. Hogendijk-Kim Plofker-Michio Yano. 786-809. Leiden: E. J. Brill, 2004.

Runciman, Steven. A History of the Crusades. Cambridge: Cambridge University Press, 1951.

Russo, Attilio. “Una nuova ipotesi sul nome 'Maurolico”. Archivio Storico Messinese 99 (2018), 37-71.

Sabra, A. I. “Ibn al-Haytham”. Dictionary of Scientific Biography. 6/189-210. New York: Charles Scribner's Sons Publishing, 1972.

Sabra, A. I. The Optics of Ibn Al-Haytham. London: The Warburg Instıtute, 1989.

Safedî, Ebû Saîd Selâhaddîn Halîl. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. İhsan Abbas. Weisbaden: Franz Steiner Verlag, 1981.

Sarton, George. Introduction to the History of Science. New York: Robert E. Krieger Publishing, 1975.

Sayılı, Aydın. “İbn Sina'da Işık, Görme ve Gökkuşağı”. İbn Sina, Doğumunun Bininci Yılı Armağanı. 212-214. Ankara: TTK Yayınları, 1984.

Sezgin, Fuat. İslam Uygarlığında Saatler, Geometri, Optik, Tıp, Kimya, Mineraller, Fizik, Mimari, Savaş Tekniği, Antik Objeler. çev. Abdurrahman Aliy. İstanbul: Boyut Yayınları, ts.

Sezgin, Fuat. İslam’da Bilim ve Teknik: Arap-İslam Bilimleri Tarihine Giriş. çev. Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.

Sezgin, Fuat. Tanınmayan Büyük Çağ: İslam Bilim ve Teknoloji Tarihinden. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.

Steinschneider, M. “Die Söhne des Mūsā ben Shākir”. Bibliotheca Mathematica 1 (1887), 44-75.

Suter, H. “İbnülheysem”. İslâm Ansiklopedisi. 5/560. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.

Şerbetçi, Azmi. “Kutbüddîn-i Şîrâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/487-489. Ankara: TDV Yayınları, 2002.

Şeşen, Ramazan. “Meşhur Osmanlı Astronomu Takiyüddin el-Râsıd’ın Soyu Üzerine”. Erdem 4/10 (1988), 165-180.

Tekeli, Sevim. “İstanbul Rasathanesinin Araçları”. Araştırma Dergisi 11 (1979), 29-44.

Topdemir, Hüseyin Gazi. “Işığın Yayılımının Niteliği Konusunda Üç Önemli Adım: İbn el-Heysem, Kemâlüddîn el-Fârisî, Takîyüddîn b. Marûf”. D.T.C. Fakültesi Dergisi 38/1-2 (1998), 381-403.

Topdemir, Hüseyin Gazi. “İbnü’l-Heysem’in ‘Işık Üzerine’ Adlı Çalışması”. Belleten 61/230 (1997), 43-65.

Topdemir, Hüseyin Gazi. “Kemalüddin el-Farisi’nin Gökkuşağı Açıklaması”. A. Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakaltesi Dergisi 33/1-2 (1990), 477-492.

Topdemir, Hüseyin Gazi. “Öklit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/24-25. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.

Topdemir, Hüseyin Gazi. “Takıyyüddin er-Râsıd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/454-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.

Topdemir, Hüseyin Gazi. Takiyüddîn’in Optik Kitabı, Işığın Niteliği ve Görmenin Oluşumu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.

Wade, Nicholas J. - Finger, Stanley. “The eye as an optical instrument: from camera obscura to Helmholtz's perspective". Perception 30/10 (2001), 1157-1177.

Walzer, R. Greek into Arabic: Essays on Islamic Philosophy. Oxford: Oxford University Press, 1962.

Watson, Fred. Star Gazer: The Life and History of the Telescope. Sydney: Allen & Unwin 2007.

Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. E. Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.

Watt, W. Montgomery. İslam'ın Ortaçağ Avrupası Üzerindeki Etkisi. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2013.

Welhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: AÜ İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1963.

Winter, H. J. L. “The Optical Researches of ibn al-Haitham”. Centaurus 3 (1954), 190-210;

Wolf, A. History of Science, Technologyand Philosophy in the 16th and 17th Centuries. Gloueester: Allen & Unwin, 1950.

Wolfson, H. A. The Philosophy of the Kalam. Cambridge: Cambridge University Press, 1976.

Zielinski, Siegfried. Deep Time of the Media, Toward an Archaeology of Hearing and Seeing by Technical Means. çev. Gloria Custance. Cambridge: MIT Press, 2006.

Karanlık Oda Teorisi ve Müslümanların Bu Sürece Katkıları

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Özet

Referanslar

İndir

Yayınlanmış

Nasıl Atıf Yapılır

Sayı

Bölüm

Lisans

Aynı yazar(lar)ın dergideki en çok okunan makaleleri

Makale Gönder

Dil

Bilgi

Duyurular

MAKALE ÇAĞRISI

Yeni Sayı